Shën Vlashi është një figurë e krishterë shumë e nderuar në Lindjen dhe Perëndimin e krishterë. Historia e tij, edhe pse e pasur me legjenda, lidhet kryesisht me jetën e tij si ipeshkëv dhe dhuratat (karizmat) e tij për të shëruar njerëz, veçanërisht ata që vuajnë nga sëmundjet e fytit.
Shën Vlashi mendohet të ketë lindur në Sebaste, një qytet në Armeni (tani pjesë e Turqisë) dhe ka qenë mjek përpara se të bëhej ipeshkëv i qytetit. Jeta e tij u shënua nga mrekulli të shumta, duke përfshirë shërimin e një gruaje të re që ishte gati të mbytej për shkak të një kocke (hala) peshku. Kjo mrekulli e bëri të njohur si mbrojtës i sëmundjeve të fytit. Sipas legjendës, kur Vlashi u arrestua nga guvernatorët romakë gjatë persekutimeve të të krishterëve, ai u torturua dhe u dënua me vdekje. Ndërsa ishte në burg, sipas një tregimi popullor, kafshët e egra e respektuan dhe iu afruan pa e sulmuar. Më në fund, atij iu pre koka në vitin 316 pas Krishtit.
Shën Vlashi njihet më së shumti si shenjt mbrojtës i atyre që vuajnë nga sëmundjet e fytit. Dita e festës së tij është vendosur në kalendar më 3 shkurt, ditë në të cilën është gjithashtu zakon ose traditë të bëhet bekimi i fytit me dy qirinj të kryqëzuar, një akt simbolik që kujton fuqinë shëruese të bekimit dhe dritës së Krishtit.
Bekimi i fytit ka gjithashtu një aspekt shpirtëror, pasi nuk kufizohet vetëm në shërimin fizik. Fyti është simbolikisht i lidhur me të folurin dhe komunikimin, dhe kështu bekimi mund të shihet edhe si një akt mbrojtjeje për fjalët dhe shprehjet që shqiptojnë njerëzit, në mënyrë që ato të jenë të bekuara dhe të mos sjellin dëm apo mëkat.
Duhet theksuar gjithashtu se historia e Shën Vlashit është e pasur me simbolikë dhe besime popullore, të lidhura fort me mbrojtjen fizike dhe shpirtërore nga sëmundjet.
Shën Vlashi në historinë dhe kultin shqiptar.
Në Laç të Kurbinit, siç dihet ndodhet shpella e famshme e Shën Vlashit, prejardhja e së cilës është shumë më e vjetër se kisha e Shën Antonit të Padovës apo Shna Nout.
Në një relacion të fillim shek. XVII, Ipeshkëvi Mark Skura, ndër të tjera shkruan: “Atje gjendet shpella e Shën Vlashit martir, i cili qe kapur nga disa burra që thirreshin ‹agrikola›, tri milje larg qytezës së Sebastës’’.
Kulti i Shën Vlashit ka qenë shumë i përhapur në Shqipërinë e Epërme. At shtjefen Gjeçovi në studimin “Sebaste n’Armëni apo n’Arbni”, referuar edhe në traditën vendase (arbnore), i jep një kahje tjetër traditës (zyrtare) të martirizimit të Shën Vlashit, ku ndër të tjera shkruan: «Shën Vlashi Ipeshkev e Deshmuer, a kje mundue në Sebaste t’Arbënis a në Sebaste t’Armenis?»
Edhe në krahinën e Mirditës kanë qenë dy kisha të rëndësishme kushtuar Shën Vlashit: Shën Vlashi në Malaj, e njohur si «kisha e Madhe e Kthellës», e cila përmendet nga relatorët e shek. XVII, por mendohet të jetë shumë më e hershme dhe, Shën Vlashi i Sollomunit (Manati) e cila përmendet që në vitin 1407.
Shën Vlashi, lutu për ne!
